Miejska Biblioteka Publiczna im. Juliusza Słowackiego w Tarnowie w jubileuszowym 2018 roku

Rok 2018 był dla Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Juliusza Słowackiego rokiem wyjątkowym, był to bowiem rok jubileuszu 110. rocznicy powstania publicznej biblioteki miejskiej w Tarnowie.

Inicjatorem jej powstania był nauczyciel gimnazjalny i prezes Polskiego Towarzystwa Demokratycznego w Tarnowie Kacper Ciołkosz. Otwarcie Miejskiej Biblioteki Literacko-Naukowej im. Juliusza Słowackiego miało miejsce 7 listopada 1908 r. w budynku „Sokoła”, a uświetnił je uroczysty „Wieczorek ku czci Juliusza Słowackiego”. Niespełna pół roku wcześniej, 15 maja 1908 r., Zarząd Koła Towarzystwa Szkoły Ludowej podjął uchwałę o założeniu w Tarnowie biblioteki publicznej, gromadzącej dzieła z różnych dziedzin, głównie w języku polskim, dostępnej dla wszystkich mieszkańców. Jeszcze w tym samym miesiącu, dyrektor tarnowskiego I Gimnazjum, Roman Zawiliński, ofiarował liczący kilkaset tomów księgozbiór, tworząc tym samym zrąb przyszłej biblioteki. W chwili otwarcia księgozbiór tarnowskiej biblioteki liczył około 2700 wolumenów, a jej pierwszym kierownikiem został dr filozofii, literat, zastępca sekretarza tarnowskiego koła TSL, Józef Pollak.

Pierwszą siedzibą Biblioteki został Hotel Krakowski. Potem placówka kilkakrotnie zmieniała siedzibę, jej systematycznie powiększany księgozbiór przenoszono kolejno na ul. Krakowską 20, do Pasażu Tertila, na pl. Kazimierza Wielkiego 5 (do dawnego mieszkania Kacpra Ciołkosza). Po II wojnie światowej Miejska Biblioteka Publiczna trafiła do nabytego przez działaczy Towarzystwa Szkoły Ludowej już w 1918 r. budynku przy ul. Staszica 6. Uroczyste otwarcie nowej siedziby nastąpiło 6 stycznia 1949 r. W tym czasie księgozbiór liczył ponad 45 tysięcy tomów.

Przez następne dziesięciolecia Biblioteka przechodziła różne koleje losu, poszerzając działalność i zwiększając liczebność zbiorów, zmieniając swą strukturę, rozbudowując się o nowe działy i filie. Specyfiką powojennego Tarnowa było równoległe funkcjonowanie dwóch bibliotek publicznych: Miejskiej Biblioteki Publicznej i Powiatowej Biblioteki Publicznej, które to biblioteki w 1975 r., na skutek reformy administracyjnej kraju, zostały połączone, tworząc Wojewódzką Bibliotekę Publiczną im. Juliusza Słowackiego. Kolejne zmiany organizacyjne przyniósł rok 1992. Dnia 1 stycznia 1992 r., po wcześniejszym rocznym finansowaniu filii bibliotecznych przez Urząd Miasta Tarnowa, rozpoczęła działalność reaktywowana Miejska Biblioteka Publiczna im. Juliusza Słowackiego. Przez kilka następnych lat w Tarnowie ponownie działały dwie publiczne biblioteki o wspólnej proweniencji: wojewódzka i miejska. Stan ten trwał do 1999 r., czyli do kolejnej reformy administracyjnej kraju, kiedy to nastąpiło ponowne ich połączenie. Przy tej okazji między Władzami Miasta a nowo powstałym Starostwem Powiatowym podpisane zostało porozumienie, w efekcie którego MBP w Tarnowie zaczęła pełnić funkcję biblioteki powiatowej w odniesieniu do bibliotek z 16 gmin powiatu tarnowskiego ziemskiego. Funkcja ta, obejmująca m.in. szkolenia bibliotekarzy, instruktaż nowych pracowników, pomoc w procesie automatyzacji bibliotek oraz w gromadzeniu i selekcji zbiorów, realizowana jest przez Dział Terenowy MBP, finansowany z budżetu Powiatu Tarnowskiego.

Obecnie główna siedziba Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Juliusza Słowackiego mieści się przy ul. Krakowskiej 4, gdzie znajdują się: Czytelnia Naukowa z wydzieloną czytelnią czasopism bieżących, Centrum Wiedzy o Tarnowie i Regionie, Dział Starych Druków i Książki XIX-wiecznej, Dział Komputeryzacji oraz działy administracyjne. Pozostałe główne działy udostępniania Biblioteki, tj. Wypożyczalnia dla Dorosłych, Dział dla Dzieci i Młodzieży,  Dział Książki Obcojęzycznej, a także Dział Gromadzenia, Opracowania i Konserwacji Zbiorów i Dział Terenowy zlokalizowane są w budynku przy ul. Staszica 6. Ponadto na terenie Tarnowa funkcjonuje dziesięć filii oraz dwa punkty biblioteczne w tarnowskich szpitalach. Osoby starsze i niechodzące skorzystać mogą z usługi „Książka przyjdzie do Ciebie”.

W zbiorach Biblioteki znajduje się ok. 380 tysięcy voluminów. Księgozbiór ma charakter uniwersalny. Biblioteka gromadzi beletrystykę polską i obcą, literaturę popularnonaukową, podręczniki akademickie, wydawnictwa naukowe oraz roczniki czasopism. Posiada również zbiory zabytkowe: starodruki, rękopisy, czasopisma, muzykalia i kartografię. Ta część zbiorów, zgromadzona w Dziale Starych Druków i Książki XIX-wiecznej, to fragmenty księgozbioru z rodowej biblioteki książąt Sanguszków (najstarszy starodruk – Statut Jana Łaskiego – wyd. 1506) oraz księgozbiory okolicznych rodów ziemiańskich: Cieleckich z Ryglic, Konopków z Brnia i Olesna, Stadnickich z Wielkiej Wsi, Zborowskich z Pogwizdowa i Żabów ze Zbylitowskiej Góry. Interesujące i cenne dla regionalistów są też tematyczne kolekcje Centrum Wiedzy o Tarnowie i Regionie. Są to: kolekcja kilkudziesięciu egzemplarzy fińskiego eposu „Kalewala” przekazana przez Norberta Lippóczego, księgozbiór Adama i Lidii Ciołkoszów, który do Tarnowa trafił z Instytutu Polskiego i Muzeum im. Władysława Sikorskiego z Londynu, tarnoviana z księgozbioru Witolda Gryla, księgozbiór o tematyce harcerskiej Marii Żychowskiej oraz znacząca część spuścizny po Tadeuszu Nowaku przekazana przez prof. Stanisława Balbusa.

Oprócz książek i czasopism w formie drukowanej Biblioteka gromadzi i udostępnia audiobooki, książkę mówioną na kasetach magnetofonowych, audiobooki dla osób z dysfunkcją wzroku, tzw. „czytaki”, jak również urządzenia do odtwarzania książek zakodowanych w tym formacie. Od 2017 r. Biblioteka udostępnia nową usługę – wypożyczalnię czytników e-booków.

Statystyka związana z działalnością podstawową Biblioteki w jubileuszowym roku  2018 r. przedstawia się następująco: w wypożyczalniach zarejestrowano 24.636 czytelników z aktywną na 2018 r. kartą biblioteczną; w ciągu roku zanotowano 221.796 odwiedzin, w tym 204.967 w wypożyczalniach, czytelniach i Telecentrach, a 16.829 na spotkaniach, lekcjach, wystawach, warsztatach, imprezach literackich itp.; na zewnątrz i w czytelniach udostępniono 418.816 egz. materiałów bibliotecznych.

Biblioteka oferuje bezpłatny dostęp do e-booków. W 2018 r. odnotowano 10.893 sesje w portalach IBUK LIBRA, LEGALIS oraz w Tarnowskiej Bibliotece Cyfrowej, z których pobrano łącznie 56.139 dokumentów elektronicznych. Biblioteka udostępnia też e-booki z portalu LEGIMI. Statystykę logowań i pobrań z portalu LEGIMI prowadzi WBP w Krakowie zbiorczo dla całego konsorcjum bibliotek publicznych woj. małopolskiego, w ramach którego usługa jest udostępniana.

Biblioteka pełni też funkcję ośrodka informacji biblioteczno-bibliograficznej i regionalnej, m.in. poprzez udział w Małopolskim Systemie Bibliografii Regionalnej, w ramach którego tworzona jest w postaci dostępnej przez Internet bazy „Bibliografia Małopolski”.

Najważniejsza działalność biblioteki publicznej, oprócz udostępniania zasobów wiedzy i informacji, to działalność kulturalna i edukacyjna. MBP prowadzi ją z dużą aktywnością, kontynuując sprawdzone formy, ale i wprowadzając nowe inicjatywy. Każdego roku odbywa się ponad tysiąc różnorodnych spotkań, warsztatów, wydarzeń artystycznych, wystaw, zajęć edukacyjnych dla dzieci i młodzieży itp. Tak duża aktywność nie byłaby możliwa bez szerokiej współpracy z lokalnym środowiskiem, zarówno edukacyjnym, jak i artystycznym.

W ostatnich latach nawiązana została współpraca z niemal wszystkimi placówkami edukacyjnymi w mieście, instytucjami kultury, radami osiedli, zakładami karnymi, placówkami opiekuńczymi oraz licznymi organizacjami pozarządowymi. W 2018 r. podpisane zostało, szczególnie istotne dla Biblioteki, porozumienie o współpracy z Biblioteką Narodową.

W 2018 r. MBP była organizatorem 1.005 spotkań i wydarzeń literackich, edukacyjnych, popularyzatorskich, w których udział wzięło 16.829 osób.

Jedną z ważniejszych propozycji kulturalnych Biblioteki jest cykl salonów poezji realizowany we współpracy z Teatrem im. Ludwika Solskiego od 2003 r. Przedsięwzięcie to zyskało liczne grono miłośników, stając się istotnym i rozpoznawalnym wydarzeniem literackim i artystycznym, angażującym aktorów, muzyków, plastyków i literaturoznawców. W 2018 r. zrealizowane zostały salony poezji Jerzego Harasymowicza, Jana Polkowskiego (z osobistym udziałem poety), Juliusza Słowackiego, Tadeusza Gajcego i Zdzisława Stroińskiego, Zbigniewa Herberta oraz Adama Mickiewicza. Oprócz aktorów tarnowskiego teatru, zaproszenie do udziału w ubiegłorocznych salonach przyjęli również: Anna Seniuk, Grażyna Wolszczak i Jerzy Radziwiłowicz. Salon Poezji Zbigniewa Herberta „Pana Cogito przygoda z muzyką” w wykonaniu Anny Seniuk, której na harfie towarzyszyła Emilia Raiter, był salonem wyjątkowym, uświetnił bowiem uroczyste obchody 110. rocznicy powstania Biblioteki, które odbyły się w Sali Lustrzanej w dniu 16 listopada.

Pierwsza sobota września już od 2012 r. w Bibliotece zarezerwowana jest dla ogólnopolskiej akcji „Narodowe Czytanie”. W 2018 r. lekturą czytaną w całej Polsce było Przedwiośnie Stefana Żeromskiego. W Tarnowie fragmenty powieści czytali: Prezydent Roman Ciepiela, aktorzy tarnowskiego Teatru Kinga Piąty i Piotr Hudziak oraz uczniowie I Liceum Ogólnokształcącego. Artystyczną oprawę zapewnił duet „Szpetni” w składzie: Dawid Mik i Filip Kot.

Kolejna propozycja Biblioteki związana jest z popularyzacją książek i ich twórców poprzez ideę spotkań autorskich i wieczorów poetyckich. Spotkania te mają już ugruntowaną pozycję w bibliotece, a płynące z nich pozytywne efekty są nie do przecenienia. Bezpośrednie kontakty z autorami uczą świadomego odbioru literatury, pogłębiają wrażliwość czytelniczą, stanowią inspirację do czytania, upowszechniają szeroko pojęta kulturę języka, a nawet motywują do podejmowania własnych prób pisarskich. W 2018 r. w tarnowskiej Bibliotece odbyły się spotkania z: Antonim Sypkiem, Piotrem Lamprechtem i Maksymilianem Tchoniem, Wojciechem Chmielarzem, Zbigniewem Mirosławskim, Katarzyną Solak, Dorotą Bałuszyńską-Srebro, Mariuszem Przybyłą, Krzesimirem Dębskim, Piotrem Lianą, Adamem Tomczykiem, Beatą Chomątowską (we współpracy z BWA), Wojciechem Bonowiczem, Ryszardem Lisem, Pawłem Gluglą, Zbigniewem Masternakiem, Beatą Gawryluk, Katarzyną Nowak, Andrzejem Grabowskim, Witoldem Banachem, Łukaszem Orbitowskim.

W tym też roku do oferty kulturalnej Biblioteki wprowadzony został projekt „Osiedle COOLtura”, realizowany przede wszystkim w filiach bibliotecznych. Jego celem jest ożywienie życia kulturalnego oraz środowiska czytelniczego tarnowskich osiedli, zwłaszcza tych oddalonych od centrum miasta. Na projekt złożyły się takie działania jak: spotkania z pisarzami, warsztaty literackie dla dzieci połączone z głośnym czytaniem, warsztaty podróżnicze dla dorosłych oraz cykl warsztatów podróżniczych dla dzieci i młodzieży pod hasłem „Poznajemy świat”, warsztaty historyczne, warsztaty wytwarzania papieru ebru prowadzone przez artystkę Aleksandrę Zubę-Benn, czy wakacyjne warsztaty multidyscyplinarne na osiedlu Westerplatte pod hasłem „Biblioteka pełna kultury” prowadzone przez Dorotę Omylską-Bielat i Andrzeja Bielata. Na szczególną uwagę zasługuje zrealizowane w Filii nr 9, w ramach  projektu „Osiedle COOLtura”, zadanie „Tak było – Krzyż na starej fotografii”, w ramach którego pozyskano od mieszkańców dzielnicy ponad tysiąc starych fotografii. Zeskanowane i wyselekcjonowane zdjęcia wykorzystane zostały do wystawy pod tym samym tytułem. Wernisaż wystawy zgromadził licznych – obecnych i byłych – mieszkańców dzielnicy Krzyż, a sama wystawa, prezentowana przez kilka miesięcy, cieszyła się bardzo dużym zainteresowaniem.

Popularyzacja literatury i czytelnictwa to również cykliczne spotkania grup i klubów działających w Bibliotece, takich jak: Grupa Młodych Autorów (od 2019 r. Tarnowska Grupa Autorów), Dyskusyjny Klub Książki „Galeria” oraz Dyskusyjny Klub Książki w Zakładzie Karnym, Dziecięcy Dyskusyjny Klub Książki „Bromba Bomba”, Klub Literacki „13” (dla seniorów), Dyskusyjny Klub Książki Mówionej (dla osób z dysfunkcją wzroku), Dyskusyjny Klub „Miszmasz” z elementami biblioterapii w Domu Pomocy Społecznej im. Św. Brata Alberta w Tarnowie, a także akcje promujące czytelnictwo w przestrzeni publicznej, takie jak: „Mobilne biblioteczki” (stanowiska bookcrossingowe w autobusach MPK, miejskie regały bookcrossingowe w przejściu podziemnym przy ul. Mickiewicza), happeningi, akcje plenerowe itp.

Funkcja edukacyjna Biblioteki realizowana była poprzez wykłady i prelekcje o tematyce literackiej, historycznej, regionalnej. Biblioteka gościła m.in.: dra hab. Leszka Hońdo, Romana Frodymę, Ryszarda Lisa, ppłk Tadeusza Sójkę, dr Marię Żychowską. Formy edukacyjne obejmowały także zajęcia w kącikach bibliotecznych dla najmłodszych, lekcje biblioteczne, prelekcje i wykłady dla dzieci, młodzieży i dorosłych wygłaszane przez pracowników MBP oraz zapraszanych specjalistów, konkursy plastyczne i literackie, cykl zajęć wakacyjnych i w okresie ferii zimowych, warsztaty, okolicznościowe spotkania literackie, m.in. z okazji Światowego Dnia Książki, Światowego Dnia Poezji, Tygodnia Kultury Chrześcijańskiej, projekt historyczno-ekonomiczny „Chłopska Szkoła Biznesu”, projekt cyklicznych spotkań biblioterapeutycznych dla uczestników Warsztatów Terapii Zajęciowej, wykłady i prelekcje prowadzone przez pracowników Biblioteki dla klubów seniora itp. W ramach współpracy z Wojewódzkim Urzędem Pracy w Krakowie – Centrum Informacji i Planowania Kariery Zawodowej w Tarnowie prowadzone są cykliczne zajęcia warsztatowe dla młodzieży szkół średnich oraz dyżury doradcy zawodowego itp.

W związku z jubileuszem 100. rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości przez cały 2018 r. realizowane były spotkania, skierowane zarówno do dzieci i młodzieży, jak i do odbiorcy dorosłego, pod wspólnym hasłem „Tarnów – Pierwsze Niepodległe”. Z okazji rocznicy wydana została publikacja Pawła Glugli “Tarnowianie w drodze do niepodległości 1914-1918”.

Ważną aktywnością Biblioteki jest działalność wystawiennicza. Ekspozycje prezentowane są przede wszystkim w „Galerii Niebieskiej” przy ul. Krakowskiej 4, w Filii nr 9 oraz w Filii nr 13. Materiały ekspozycyjne, w zależności od tematu i charakteru wystawy, pochodzą ze zbiorów własnych, bądź są wypożyczane od instytucji współpracujących z Biblioteką, oraz udostępniane przez artystów. Spośród ważniejszych wystaw 2018 r. wymienić należy wystawy artystów tarnowskich lub związanych z Tarnowem: Grzegorza Wójcika, Julii Rychwińskiej, Anny Domin, Barbary Kędzior, Łukasza Olszewskiego, Łukasza Wojtanowskiego oraz uczniów Zespołu Szkół Plastycznych w Tarnowie. Interesującymi ekspozycjami były również: wystawa wypożyczona z MSiTJ Manggha w Krakowie „Podróż do Japonii z Franzem Stoedtnerem”, wystawa „Książka Roku 2017 Polskiej Sekcji IBBY”,  wystawa ze zbiorów Wojciecha Sypka „Tarnów na starej karcie pocztowej” oraz wystawa książki harcerskiej z kolekcji hm dr Marii Żychowskiej.

Na koniec wspomnieć należy o dwóch ważnych dla Biblioteki zmianach organizacyjnych jakie miały miejsce w 2018 r. W dniu 1 lutego na Osiedlu Zielonym uroczyście otwarto nową filię biblioteczną, która bardzo szybko zyskała swoich czytelników. Na koniec 2018 r. w filii odnotowano blisko tysiąc zarejestrowanych osób. Druga inwestycja związana jest z budynkiem Biblioteki przy ul. Krakowskiej 4. W pierwszej połowie roku na potrzeby Czytelni Naukowej pozyskano zlokalizowany na parterze lokal po sklepie. Pomieszczenie zostało wyremontowane i wyposażone w nowe meble biblioteczne. Dla czytelników lokal, pełniący funkcję czytelni czasopism bieżących oraz miejsca spotkań, udostępniony został w dniu 1 października.

Przedstawione działania pokazują zaangażowanie, kreatywność, pasję i miłość do słowa pisanego pracowników Biblioteki. Z całą odpowiedzialnością można stwierdzić, że zawarte w przywołanej na wstępie uchwale o założeniu biblioteki publicznej w Tarnowie przesłanie, iż „Biblioteka ma być przeznaczona dla jak najszerszych warstw i zaopatrzona w dzieła przede wszystkim polskie wszelkich gałęzi wiedzy. Przeznaczeniem jej jest umożliwienie mieszkańcom Tarnowa korzystanie z ruchu umysłowego polskiego i tworzenie krynicy wiedzy, z której każdy żądny jej będzie mógł czerpać wiedzę” jest wciąż aktualne i realizowane.

Ewa Stańczyk
Rocznik Tarnowski. – R. 24 (2019), s. 227-229